Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасының негізгі қағидаттарының бірі еңбек, мәжбүрлі еңбек және балалар еңбегінің ең нашар нысандары саласындағы кемсітушілікке тыйым салу болып табылады. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде балалар еңбегін заңсыз пайдалануға жол бермеу мақсатында еңбек шартын жасасуға жол берілетін жас айқындалды. ҚР ЕК 31-бабы Осылайша, 16 жасқа толған азаматтармен еңбек шартын жасасуға рұқсат етіледі. Сонымен бірге, кәмелетке толмаған адаммен, оның заңды өкілдерінің бірімен бірге Еңбек шартына қол қойылған жағдайда, еңбек шарты мыналармен жасалуы мүмкін: 1) 15 жасқа толған азаматтар орта білім беру ұйымында негізгі орта, жалпы орта білім алған жағдайларда; 2) 14 жасқа толған оқушылар оқудан бос уақытында денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмыстарды орындау үшін. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында 18 жасқа толмаған адамдарға қатысты мынадай жұмыс түрлеріне еңбек шартын жасасуға және жұмысқа орналасуға тыйым салулар мен шектеулер көзделген: - он сегіз жасқа толмаған азаматтармен ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарға, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлкі мен басқа да құндылықтарының сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкердің толық материалдық жауапкершілігін көздейтін лауазымдар мен жұмыстарға, сондай-ақ орындалуы олардың денсаулығы мен адамгершілік дамуына зиян келтіруі мүмкін жұмыстарға (ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық орындарындағы жұмыс, алкоголь өнімдерін, темекі өнімдерін, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды өндіру, тасымалдау және сату). - түнгі уақытта жұмысқа тыйым салу (сағат 22.00-ден 6.00-ге дейін). - қосымша жұмыс уақытына тыйым салу - жұмыс уақытын жиынтық есепке алу кезінде жұмысқа тыйым салу, - вахталық әдіспен жұмысқа тыйым салу. - толық емес жұмысқа тыйым салу. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес он сегіз жасқа толмаған қызметкерді жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан қайтарып алуға жол берілмейді Егер мұндай жұмысқа медициналық айғақтар бойынша тыйым салынбаса, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерді іссапарға жіберуге жол беріледі. Бұл ретте он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлер іссапарға жіберуден бас тартуға құқылы. Жұмыс беруші не қабылдаушы тарап он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлерді олар үшін белгіленген шекті нормалардан асатын ауыр заттарды алып жүруге және жүріп-тұруға жібермеуге міндетті. Қабылдаушы Тарап-бұл жеке немесе заңды тұлға, жеке кәсіпкер, оның ішінде жіберуші Тараптың қызметкерлерін қызметкерлерді ұсыну жөніндегі қызметтер көрсетуге арналған шартқа сәйкес жұмысқа тартатын шаруа немесе фермер қожалығы. Он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін қолдануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің ауыр заттарды алып жүруінің және жүріп-тұруының шекті нормаларын еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында 14 жастан 18 жасқа дейінгі адамдарға қатысты жұмыс уақытының қысқартылған режимі бойынша талаптар белгіленген: – 16 жастан 18 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін-аптасына 36 сағаттан артық емес. – 14 пен 16 жас аралығындағы қызметкерлер үшін-аптасына 24 сағаттан артық емес. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын бұзғаны үшін, оның ішінде балалар еңбегін пайдалану кезінде жұмыс берушілерге қатысты " әкімшілік құқық бұзушылық туралы "Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес әкімшілік жауапкершілік көзделген, атап айтқанда, адамды еңбек шартын жасаспай жұмысқа жібергені үшін, еңбекақы төлеу жөніндегі талаптарды бұзғаны үшін, жұмыс уақытының нормасын заңсыз асырғаны үшін, еңбек саласындағы кемсітушілікке жол бергені үшін, еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету қағидаларын бұзғаны үшін. Құрметті ата-аналар мен жұмыс берушілерге Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясаты балалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз ететінін және оларды кемсітуге жол бермейтінін еске саламыз. Ол үшін балалардың құқықтары кепілдіктерінің құқықтық негіздері қалыптастырылып, кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау жөніндегі тиісті органдар мен ұйымдар құрылды. Балалар мен олардың ата – аналарының құқықтық мәдениетін арттыру маңызды рөл атқарады. Балалар – бұл кез келген мемлекеттің болашағы және мемлекеттің басты міндеті-біздің балаларымызға интеллектуалды және рухани қалыптасуға, шынайы құндылықтарға ие болуға, ар-намысты, ар-ождан мен қадір-қасиетті сақтауға көмектесу. Біз балаларды бұл мүмкіндіктен айырмауға шақырамыз, өйткені әр баланың өмір сүруге, бақытты балалық шаққа құқығы бар!
